چاپ برجسته، با قدمتی که به سال ۱۴۵۰ بازمی‌گردد، عنوان کهن‌ترین شیوه چاپ را به خود اختصاص داده است. این روش تا پیش از ظهور فناوری چاپ افست، ارکان اصلی چاپ در مطبوعات و چاپخانه‌های بزرگ به شمار می‌رفت.
بااین‌وجود، ماهیت دستی و بازدهی پایین‌تر چاپ برجسته نسبت به روش‌های نوین، سبب کاهش چشمگیر کاربرد آن در عصر حاضر شده است. امروزه، این فرایند عمدتاً موردتوجه تولیدکنندگان محصولات وینتج و سفارش‌هایی با شخصی‌سازی در حین تولید قرار دارد.
در این مقاله، قصد داریم به کاوش عمیق در جزئیات فنی چاپ برجسته پرداخته و مقایسه‌ای جامع میان این روش و سایر شیوه‌های چاپ ارائه دهیم.
چاپ برجسته چگونه کار می‌کند؟
چاپ برجسته که کهن‌ترین شیوه چاپ محسوب می‌شود، از کلیشه‌های چاپی به‌عنوان عنصری حیاتی بهره می‌گیرد. این کلیشه‌ها وظیفه انتقال جوهر به سطح موردنظر را بر عهده دارند.
ساخت کلیشه‌های چاپی با تبدیل طرح گرافیکی به فیلم لیتوگرافی پردازشگر فیلم آغاز می‌گردد.
فیلم لیتوگرافی سپس بر روی کلیشه‌ها قرار گرفته و هر دو درون دستگاه پلت ساز جای‌گذاری می‌شوند. در این مرحله، یک ورق وکیوم جهت ایجاد فشار یکنواخت بر روی آنها قرار می‌گیرد.
دستگاه پلت ساز با تابش نور ماورای‌بنفش (UV) به فیلم و کلیشه، طرح را به طور دقیق بر روی کلیشه‌ها منتقل می‌کند.
پس از آن، کلیشه‌ها با آب شستشو داده شده و برای توقف فرایند حساس به نور و تثبیت تصویر، خنک‌سازی می‌شوند. در نهایت، برای افزایش دوام کلیشه‌ها در فرایند چاپ، مجدداً تحت تابش نور UV قرار می‌گیرند.
چاپ برجسته به طور معمول تک‌رنگ است، چرا که هر کلیشه تنها قادر به حمل یک‌رنگ در یک‌زمان می‌باشد.
بنابراین، طرح‌های چندرنگ مستلزم استفاده از کلیشه‌های مجزا و خنک‌سازی کاغذ پس از هر بار چاپ با یک‌رنگ خاص هستند.
باتوجه‌به فقدان سیستم خنک‌کننده داخلی، خنک‌سازی کاغذ با صرف زمان انجام می‌شود. همین امر موجب کارآمدی پایین‌تر چاپ چندرنگ با این روش و غالب‌بودن چاپ تک‌رنگ می‌گردد.
لازم به ذکر است که چاپ برجسته قابلیت استفاده از مدل‌های رنگی CMYK و پنتون را دارا می‌باشد، اما به دلیل ماهیت تک‌به‌تک بودنِ افزودن رنگ‌ها، عمدتاً از رنگ‌های پنتون استفاده می‌شود.
رنگ‌ها مستقیماً به غلتک‌ها یا روی یک صفحه تخت آهنی اضافه شده و سپس غلتک‌ها با عبور از روی این صفحه، جوهر را دریافت می‌کنند.
وظیفه غلتک‌ها این است که اطمینان حاصل کنند کلیشه در هر بار چاپ، از مقدار کافی جوهر برخوردار باشد. آنها پس از هر بار فرایند چاپ، بر روی کلیشه حرکت کرده و مجدداً جوهر را تجدید می‌کنند.
بنابراین، فرایند چاپ برجسته بدین صورت عمل می‌کند که کلیشه با فشار بر روی شیء موردنظر قرار می‌گیرد و سپس بین هر بار چاپ، غلتک‌ها روی کلیشه حرکت کرده و جوهر را تجدید می‌کنند تا مقدار مناسب جوهر به دست آید. پس از افزوده‌شدن جوهر، تنها کافی است شیء خنک شود و سپس قابل‌استفاده خواهد بود.
فشار ناشی از چاپ برجسته غالباً باعث ایجاد فرورفتگی (دِباس) در چاپ می‌شود و به‌این‌ترتیب حروف یا طرح‌ها به‌صورت برجسته در عمق شیء نقش می‌بندند.
کاربردهای اصلی چاپ برجسته
چاپ برجسته به دلیل ایجاد ظاهری قدیمی و کلاسیک (وینتیج)، اغلب برای چاپ کارت‌های هدیه و تبریک مورداستفاده قرار می‌گیرد.
محدودیت این روش در تطبیق‌پذیری کلیشه‌های چاپی با سطوح پیچیده، سبب شده تا چاپ برجسته تقریباً به طور انحصاری برای چاپ روی کاغذ کاربرد داشته باشد.
از طرفی، سادگی راه‌اندازی سیستم چاپ برجسته با هزینه کم، باعث محبوبیت آن در میان عامه مردم به‌عنوان یک سرگرمی شده است. این روش برای چاپ پروژه‌های شخصی و سرگرم‌کننده نیز کاربرد دارد.
لازم به ذکر است که چاپ برجسته قابلیت ایجاد برجستگی (امباس) را نیز داراست.
مقایسه چاپ برجسته و چاپ تامپو
درحالی‌که هر دو روش چاپ برجسته و تامپو از مکانیزم پرس استفاده می‌کنند، اما تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند:
- رنگ‌ها: چاپ تامپو تنها قادر به استفاده از رنگ‌های پنتون است، درحالی‌که چاپ برجسته قابلیت استفاده از هر دو مدل رنگی CMYK و پنتون را دارا می‌باشد.
- مقادیر چاپی: چاپ برجسته عمدتاً برای تیراژهای بسیار کم و سفارش‌های خاص کاربرد دارد، درحالی‌که چاپ تامپو برای هر دو نوع سفارش (کم و متوسط) مناسب است.
- سطوح چاپی: چاپ تامپو برای چاپ روی سطوح محدب (برآمده) گزینه ایده‌آلی به شمار می‌رود.
مقایسه چاپ برجسته و چاپ افست
چاپ برجسته و چاپ افست شباهت‌هایی دارند، از جمله این که هر دو فرایند عمدتاً برای چاپ روی کاغذ به کار می‌روند. در ادامه به برخی شباهت‌ها و تفاوت‌های کلیدی این دو روش می‌پردازیم:
شباهت‌ها:
- هر دو روش قادر به چاپ با رنگ‌های مدل‌های CMYK و پنتون هستند.
تفاوت‌ها:
- چاپ افست عمدتاً برای چاپِ با تیراژ بالا مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- کیفیت چاپی که از چاپ افست به دست می‌آید، به‌طورکلی بالاتر است.
مقایسه چاپ برجسته و چاپ فلکسو
چاپ برجسته و چاپ فلکسو اشتراکات چندانی نداشته و برای اهداف متفاوتی به کار گرفته می‌شوند.
چاپ برجسته به گستردگی چاپ فلکسو که به طور رایج برای چاپ روی بسته‌بندی‌های پلاستیکی استفاده می‌شود، کاربرد ندارد. حال بیایید به برخی از این تفاوت‌ها نگاهی بیندازیم:
- هر دو فرایند چاپ قادر به استفاده از مدل‌های رنگی CMYK و پنتون هستند.
- چاپ فلکسو برای چاپ روی سطوح محدب، انعطاف‌پذیرتر است، درحالی‌که چاپ برجسته عمدتاً برای چاپ روی کاغذ کاربرد دارد.
- چاپ فلکسو برای چاپ با تیراژ بالا و چاپ برجسته برای تیراژ پایین مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مقایسه چاپ برجسته و چاپ روتوگراور
چاپ روتوگراور و چاپ برجسته از کم‌کاربردترین روش‌های چاپ در دنیای امروز به شمار می‌روند.
بااین‌حال، نگاهی کوتاه به وجوه تمایز و تشابه آنها می‌اندازیم:
- تیراژ چاپ: روتوگراور تنها برای تولید انبوه و تیراژهای بسیار بالا (معمولاً بیش از چند میلیون) کاربرد دارد، درحالی‌که چاپ برجسته کاملاً در نقطه مقابل قرار می‌گیرد و برای کارهای با تیراژ پایین مناسب است.
- مدل رنگ: هر دو روش چاپ امکان استفاده از مدل‌های رنگی CMYK و پنتون را دارا هستند.
- کیفیت ظاهری: روتوگراور چاپی تمیز و کاملاً حرفه‌ای ارائه می‌دهد، درحالی‌که چاپ برجسته اصیل‌تر بوده و حس شخصی‌تری را القا می‌کند.
- ایجاد فرورفتگی: چاپ برجسته به طور معمول باعث ایجاد فرورفتگی (دِباس) در طرح‌ها می‌شود.
مقایسه چاپ برجسته و چاپ دیجیتال
مقایسه چاپ برجسته و چاپ دیجیتال مستلزم درنظرگرفتن این نکته است که چاپ برجسته قدیمی‌ترین روش چاپ و چاپ دیجیتال جدیدترین آنها به شمار می‌رود.
در ادامه به برخی وجوه تمایز و تشابه این دو روش اشاره می‌کنیم:
- قالب چاپ: چاپ برجسته از کلیشه‌های چاپی استفاده می‌کند و قادر به چاپ با هر دو مدل رنگی CMYK و پنتون است، درحالی‌که چاپ دیجیتال از کلیشه بی‌نیاز بوده و تنها مدل رنگی CMYK را پشتیبانی می‌کند.
- کاربرد: هر دو روش به طور عمده برای چاپ با تیراژ پایین و روی کاغذ کاربرد دارند.
- کاغذ: با وجود شباهت در زمینه کاربرد کاغذ، چاپ برجسته قابلیت انطباق با انواع مختلف کاغذ را دارا می‌باشد.
- هزینه: چاپ برجسته روشی بسیار پرهزینه‌تر از چاپ دیجیتال است.
سخن پایانی
چاپ برجسته، روشی کهن و اصیل در دنیای چاپ، با وجود قدمتی دیرینه، همچنان جایگاه خود را در میان اهالی هنر و صنعت حفظ کرده است. این روش با خلق حسی نوستالژیک و برجسته‌سازی طرح‌ها، محصولاتی منحصربه‌فرد و چشم‌نواز به ارمغان می‌آورد.
هرچند چاپ‌های دیجیتال و افست به دلیل سرعت و مقرون‌به‌صرفه بودن، در بسیاری از زمینه‌ها پیشتاز شده‌اند، اما چاپ برجسته باظرافت و زیبایی خاص خود، در میان هنرمندان و تولیدکنندگان محصولاتی که خواهان اصالت و کیفیت بالا هستند، محبوبیت خود را حفظ نموده است.
انتخاب روش چاپ مناسب، تا حد زیادی به نیاز و هدف نهایی شما بستگی دارد. اگر به دنبال محصولی خاص و باکیفیت هستید که حس و ظرافت را به مخاطب القا کند، چاپ برجسته می‌تواند انتخابی ایده‌آل باشد.
در دنیای پرشتاب امروز، حفظ اصالت و هنرهای سنتی از اهمیت بالایی برخوردار است. چاپ برجسته به‌عنوان یکی از این هنرهای اصیل، یادآور ظرافت و دقت نظر در خلق آثار فاخر است و بدون شک، در آینده نیز شاهد نقش‌آفرینی این روش در عرصه چاپ و هنر خواهیم بود.